Rys historyczny

  • Wydrukuj
  • Email
  • Rys historyczny. W czasach I Rzeczpospolitej Jarosław należał do ziemi przemyskiej i województwa ruskiego, w skład którego wchodziły też ziemie sanocka, lwowska, halicka i chełmska. W XV wieku ziemia przemyska dzieliła się na 11 powiatów (districtus), w tym powiat jarosławski, natomiast w wieku XVI już tylko na 4: przemyski wraz z przeworskim, samborski, drohobycki i stryjski. W wyniku I rozbioru Polski (1772 r.) - województwo ruskie weszło w skład Austrii i jej nowo utworzonej prowincji Galicji i Lodomerii. W 1773 roku Galicję podzielono na 6 cyrkułów i 59 okręgów, a Jarosław został miastem okręgowym. Należał wówczas do cyrkułu samborskiego, wraz z okręgami w Przemyślu, Dubiecku, Sanoku, Lesku, Piskorowicach, Drohobyczu i Stryju. W kolejnym roku została zmodyfikowana struktura terytorialna Galicji na wzór austriacki, pozostawiono nadal 6 cyrkułów, ale zmniejszono do 19 liczbę okręgów. Jarosław zatem dalej należał do cyrkułu samborskiego, ale podporządkowany został okręgowi przemyskiemu. Nowy podział administracyjny wprowadzony został patentem z dnia 22 marca 1782 roku. Znosił on dotychczasową dwustopniowość struktury terytorialnej kraju. W miejsce okręgów wprowadzono 18 cyrkułów podległych bezpośrednio Guberni we Lwowie. Jarosław pozostał w cyrkule przemyskim. Cyrkułom podlegały dominia, czyli jednostki administracyjne złożone ze zwartych kluczy dóbr należących do jednego właściciela. Właściciel ten sprawował niepodzielną władzę jako tzw. Zwierzchność Gminna. W 1853 roku wprowadzono ponownie dwustopniowość władz administracyjnych: 16 starostw obwodowych i 176 urzędów powiatowych. Jarosław awansował do rangi stolicy powiatu, w ramach obwodu przemyskiego. Był również powiatem sądowym dla Sieniawy, Pruchnika i Radymna. Potrzeba rozdziału administracji od sądownictwa legła u podstaw nowej ustawy administracyjnej z 1867 roku. Utworzono wówczas 74 urzędy powiatowe, a w roku następnym przemieniono je na starostwa powiatowe. Jarosław stał się siedzibą starostwa powiatowego i podlegały mu 3 miasta i 109 gmin. W 1900 roku powiat jarosławski liczył 133 103 ha 58 arów i 69 m2 powierzchni, a teren ten zamieszkiwało 136 573 mieszkańców tym 66 165 wyznania rzymskokatolickiego oraz 13 994 izraelickiego. W tym kształcie powiat jarosławski przetrwał do zakończenia wojny polsko-radzieckiej.Ustawą z dnia 5 grudnia 1920 r. utworzono w południowo-wschodniej Polsce 4 województwa - krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie. Województwo lwowskie dzieliło się na 27 powiatów, w tym powiat jarosławski. Ostatecznie kwestię ustroju prawno-administracyjnego uregulowano w Konstytucji z 17 marca 1921 r. Stanowiła ona, że dla celów administracyjnych Polska zostanie podzielona na województwa, powiaty oraz gminy miejskie i wiejskie. W 1931 roku powiat jarosławski liczył już 148 028 ludności. W wyniku przegranej wojny z Niemcami (1939 r.) Polska utraciła niepodległość. Dekretem Adolfa Hitlera z dnia 12 października 1939 roku na terenie środkowej i południowo-wschodniej Polski utworzono tzw. Generalne Gubernatorstwo, podzielone na 4 dystrykty: krakowski, lubelski, radomski i warszawski. Jarosław pozostał siedzibą powiatu i znalazł się w dystrykcie krakowskim. Po II wojnie światowej, mocą Manifestu PKWN ogłoszonego 22 lipca 1944 r. uchylono podział administracyjny wprowadzony przez okupanta i przywrócono w zasadzie strukturę terytorialną z okresu II Rzeczpospolitej. Z części byłego województwa lwowskiego , która pozostała w granicach Polski utworzono województwo rzeszowskie. W jego składzie znalazł się powiat jarosławski złożony z trzech miast : Jarosławia, Radymna i Sieniawy oraz 12 gmin : Adamówki, Sieniawy, Radawy, Wiązownicy, Laszek, Młynów, Jarosławia - wsi, Muniny, Radymna - wsi, Chłopic, Roźwienicy i Pruchnika. W 1950 roku dokonano nowego podziału administracyjnego kraju na 17 dużych województw i 5 miast wydzielonych oraz na 392 powiaty, w tym 78 miejskich i 2365 gmin. Jarosław pozostał miastem powiatowym, jednakże z powodu migracji znacznie zmniejszyła się liczba ludności - do 95 857 osób. W 1954 roku wydzielono z powiatu jarosławskiego odrębną jednostkę administracyjną - powiat Radymno, który przetrwał do 1961 roku. Równocześnie z gmin zbiorowych utworzono gromady. W skład powiatu Radymno weszły takie gromady jak : Ostrów, Łowce, Michałówka, Duńkowice, Młyny, Stubno, Laszki, Kalników, Kobylnica Wołoska, Miękisz Nowy, Orły, Kaszyce, Trójczyce, Wietlin i miast Radymno. W tym czasie powiat jarosławski liczył 27 gromad - Adamówka, Bobrówka, Bystrowice, Cieplice, Cieszacin Wielki, Chłopice, Czerce, Jodłówka, Kramarzówka, Leżachów, Majdan Sieniawski, Munina, Pawłosiów, Pełkinie, Pruchnik, Radawa, Rokietnica, Rozbórz Długi, Roźwienica, Szówsko, Tuligłowy, Węgierka, Wiązownica, Wierzbna, Wólka Pełkińska, Wylewa, Zapałów oraz miasta Jarosław i Sieniawa. W 1961 roku, po likwidacji powiatu radymiańskiego, włączono do powiatu jarosławskiego następujące gromady : Duńkowice, Laszki, Łowce, Młyny, Ostrów, Wietlin oraz miasto Radymno. Następnie gromadę Łowce i wieś Zamiechów przyłączono do Chłopic, a w skład nowo utworzonej gromady Skołoszów weszły wsie Lutków, Ostrów, Zabłotce i Zamojsce. 1 stycznia 1969 roku gromadę Wólka Pełkińska włączono do Pełkiń, a gromady w Cieszacinie Wielkim i Wierzbnie do Pawłosiowa. W ten to sposób powiat jarosławski obejmował 3 miasta i 24 gromady złożone z 107 wsi i liczył 113 659 mieszkańców. 28 maja 1975 r. Sejm zatwierdził ustawę o zmianie Konstytucji PRL, która zlikwidowała powiaty i wprowadziła dwustopniowy podział administracyjny kraju na województwa i gminy. Utworzono 49 małych województw. Dawne województwo rzeszowskie podzielono na 4 jednostki administracyjne - rzeszowskie, tarnobrzeskie, krośnieńskie i przemyskie, a Jarosław włączono do województwa przemyskiego. W 1990 roku Jarosław stał się siedzibą rejonu, któremu podlegało 9 gmin : Chłopice, Jarosław, Laszki, Pawłosiów, Pruchnik, Radymno, Rokietnica, Roźwienica i Wiązownica. Od 1 stycznia 1999 r. znów obowiązuje trójstopniowy podział administracyjny i Jarosław jest miastem powiatowym w Województwie Podkarpackim. Jego obszar wynosi aktualnie 1029 km2 i jest znacznie mniejszy niż w okresie Galicji i PRL, kiedy to do powiatu jarosławskiego należała Sieniawa i jej okolice.

W czasach I Rzeczpospolitej Jarosław należał do ziemi przemyskiej i województwa ruskiego, w skład którego wchodziły też ziemie sanocka, lwowska, halicka i chełmska. W XV wieku ziemia przemyska dzieliła się na 11 powiatów (districtus), w tym powiat jarosławski, natomiast w wieku XVI już tylko na 4: przemyski wraz z przeworskim, samborski, drohobycki i stryjski.

W wyniku I rozbioru Polski (1772 r.) - województwo ruskie weszło w skład Austrii i jej nowo utworzonej prowincji Galicji i Lodomerii. W 1773 roku Galicję podzielono na 6 cyrkułów i 59 okręgów, a Jarosław został miastem okręgowym. Należał wówczas do cyrkułu samborskiego, wraz z okręgami w Przemyślu, Dubiecku, Sanoku, Lesku, Piskorowicach, Drohobyczu i Stryju. W kolejnym roku została zmodyfikowana struktura terytorialna Galicji na wzór austriacki, pozostawiono nadal 6 cyrkułów, ale zmniejszono do 19 liczbę okręgów. Jarosław zatem dalej należał do cyrkułu samborskiego, ale podporządkowany został okręgowi przemyskiemu.

Nowy podział administracyjny wprowadzony został patentem z dnia 22 marca 1782 roku. Znosił on dotychczasową dwustopniowość struktury terytorialnej kraju. W miejsce okręgów wprowadzono 18 cyrkułów podległych bezpośrednio Guberni we Lwowie. Jarosław pozostał w cyrkule przemyskim. Cyrkułom podlegały dominia, czyli jednostki administracyjne złożone ze zwartych kluczy dóbr należących do jednego właściciela. Właściciel ten sprawował niepodzielną władzę jako tzw. Zwierzchność Gminna. W 1853 roku wprowadzono ponownie dwustopniowość władz administracyjnych: 16 starostw obwodowych i 176 urzędów powiatowych. Jarosław awansował do rangi stolicy powiatu, w ramach obwodu przemyskiego. Był również powiatem sądowym dla Sieniawy, Pruchnika i Radymna.

Potrzeba rozdziału administracji od sądownictwa legła u podstaw nowej ustawy administracyjnej z 1867 roku. Utworzono wówczas 74 urzędy powiatowe, a w roku następnym przemieniono je na starostwa powiatowe. Jarosław stał się siedzibą starostwa powiatowego i podlegały mu 3 miasta i 109 gmin. W 1900 roku powiat jarosławski liczył 133 103 ha 58 arów i 69 m2 powierzchni, a teren ten zamieszkiwało 136 573 mieszkańców tym 66 165 wyznania rzymskokatolickiego oraz 13 994 izraelickiego.

W tym kształcie powiat jarosławski przetrwał do zakończenia wojny polsko-radzieckiej.Ustawą z dnia 5 grudnia 1920 r. utworzono w południowo-wschodniej Polsce 4 województwa - krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie. Województwo lwowskie dzieliło się na 27 powiatów, w tym powiat jarosławski. Ostatecznie kwestię ustroju prawno-administracyjnego uregulowano w Konstytucji z 17 marca 1921 r. Stanowiła ona, że dla celów administracyjnych Polska zostanie podzielona na województwa, powiaty oraz gminy miejskie i wiejskie. W 1931 roku powiat jarosławski liczył już 148 028 ludności.

W wyniku przegranej wojny z Niemcami (1939 r.) Polska utraciła niepodległość. Dekretem Adolfa Hitlera z dnia 12 października 1939 roku na terenie środkowej i południowo-wschodniej Polski utworzono tzw. Generalne Gubernatorstwo, podzielone na 4 dystrykty: krakowski, lubelski, radomski i warszawski. Jarosław pozostał siedzibą powiatu i znalazł się w dystrykcie krakowskim.

Po II wojnie światowej, mocą Manifestu PKWN ogłoszonego 22 lipca 1944 r. uchylono podział administracyjny wprowadzony przez okupanta i przywrócono w zasadzie strukturę terytorialną z okresu II Rzeczpospolitej. Z części byłego województwa lwowskiego , która pozostała w granicach Polski utworzono województwo rzeszowskie. W jego składzie znalazł się powiat jarosławski złożony z trzech miast : Jarosławia, Radymna i Sieniawy oraz 12 gmin : Adamówki, Sieniawy, Radawy, Wiązownicy, Laszek, Młynów, Jarosławia - wsi, Muniny, Radymna - wsi, Chłopic, Roźwienicy i Pruchnika.

W 1950 roku dokonano nowego podziału administracyjnego kraju na 17 dużych województw i 5 miast wydzielonych oraz na 392 powiaty, w tym 78 miejskich i 2365 gmin. Jarosław pozostał miastem powiatowym, jednakże z powodu migracji znacznie zmniejszyła się liczba ludności - do 95 857 osób. W 1954 roku wydzielono z powiatu jarosławskiego odrębną jednostkę administracyjną - powiat Radymno, który przetrwał do 1961 roku. Równocześnie z gmin zbiorowych utworzono gromady. W skład powiatu Radymno weszły takie gromady jak : Ostrów, Łowce, Michałówka, Duńkowice, Młyny, Stubno, Laszki, Kalników, Kobylnica Wołoska, Miękisz Nowy, Orły, Kaszyce, Trójczyce, Wietlin i miast Radymno. W tym czasie powiat jarosławski liczył 27 gromad - Adamówka, Bobrówka, Bystrowice, Cieplice, Cieszacin Wielki, Chłopice, Czerce, Jodłówka, Kramarzówka, Leżachów, Majdan Sieniawski, Munina, Pawłosiów, Pełkinie, Pruchnik, Radawa, Rokietnica, Rozbórz Długi, Roźwienica, Szówsko, Tuligłowy, Węgierka, Wiązownica, Wierzbna, Wólka Pełkińska, Wylewa, Zapałów oraz miasta Jarosław i Sieniawa.

W 1961 roku, po likwidacji powiatu radymiańskiego, włączono do powiatu jarosławskiego następujące gromady : Duńkowice, Laszki, Łowce, Młyny, Ostrów, Wietlin oraz miasto Radymno. Następnie gromadę Łowce i wieś Zamiechów przyłączono do Chłopic, a w skład nowo utworzonej gromady Skołoszów weszły wsie Lutków, Ostrów, Zabłotce i Zamojsce. 1 stycznia 1969 roku gromadę Wólka Pełkińska włączono do Pełkiń, a gromady w Cieszacinie Wielkim i Wierzbnie do Pawłosiowa. W ten to sposób powiat jarosławski obejmował 3 miasta i 24 gromady złożone z 107 wsi i liczył 113 659 mieszkańców.

28 maja 1975 r. Sejm zatwierdził ustawę o zmianie Konstytucji PRL, która zlikwidowała powiaty i wprowadziła dwustopniowy podział administracyjny kraju na województwa i gminy. Utworzono 49 małych województw. Dawne województwo rzeszowskie podzielono na 4 jednostki administracyjne - rzeszowskie, tarnobrzeskie, krośnieńskie i przemyskie, a Jarosław włączono do województwa przemyskiego. W 1990 roku Jarosław stał się siedzibą rejonu, któremu podlegało 9 gmin : Chłopice, Jarosław, Laszki, Pawłosiów, Pruchnik, Radymno, Rokietnica, Roźwienica i Wiązownica.

Od 1 stycznia 1999 r. znów obowiązuje trójstopniowy podział administracyjny i Jarosław jest miastem powiatowym w Województwie Podkarpackim. Jego obszar wynosi aktualnie 1029 km2 i jest znacznie mniejszy niż w okresie Galicji i PRL, kiedy to do powiatu jarosławskiego należała Sieniawa i jej okolice.